Jeleń szlachetny w Szkocji przekrzyżowany z jeleniem sika
Paweł Szablewski | 2009-02-03
Szkockiej odmianie jelenia szlachetnego (Cervus elaphus scoticus) grozi wyginięcie. I to nie z powodu dewastacji środowiska lub zagrożenia ze strony ludzi ale przez przekrzyżowanie z bliskim gatunkowo krewnym z Azji z jeleniem sika (Cervus nippon).
Jelen szlachetny w Szkocji trzyma się dość stabilnie. Olbrzymie obszary trawiastych gruntów, brak drapieżników, jak dla jelenia dość łagodny klimat, wszystko to pomaga mu utrzymywać się w dobrej kondycji i systematycznie zwiększać swą liczebność. Co kilka lat pojawiają się nawet walki aby jego populacje silniej zredukować z powodu zbytniego rozmnożenia.
Mniemanie o wyjątkowo dobrej kondycji tego szlachetnego zwierzęcia zepsuli genetycy. Prace wykonał zespół naukowców z Helen Senn z Edinburgh University. Jako winowajcę wskazano bliskiego krewnego z Azji jelenią sikę, inaczej zwanego wschodnim, sprowadzonym do Wielkiej Brytanii w dziewiętnastym wieku. Zamiarem było zwiększenie różnorodności zwierzyny łownej, zwłaszcza ze względu na jego poroże i mięso ale głównie jako gatunku parkowego. Szybko jednak wymknął się na wolność. Gatunek ten łatwo się zaadaptowała i dobrze utrzymuje się w stanie dziki.
W podobnym okresie i z podobnych względów jelenia sikę sprowadzono także do Polski. W naszym kraju udało się utrzymać jego hodowlę na terenach zamkniętych: ogrody zoologiczne, placówki hodowlane. Kilkakrotnie był wypuszczany na wolność, gdzie utrzymywał się bez pomocy człowieka. Z powodu kontrowersji co do wprowadzania nowego gatunku na nasz teren oraz możliwości jego krzyżowania się z naszym rodzimym jeleniem szlachetnym został odłowiony. Jeleń sika różni się od szlachetnego mniejszymi wymiarami ciała oraz wyraźnymi białymi plamkami na tułowiu.
Badania genetyczne przeprowadzono w rejonie Kintyre Peninsula w Szkocji gdzie występują oba gatunki. Do badań molekularnych pobrano próby od 735 osobników. Większość prac skupiono na 22 silnie zróżnicowanych miktosatelitach loci (krótkich odcinkach, miejscach w DNA) i jednym w DNA mitochondrialnym (mtDNA). Ogólnie stwierdzono, że zróżnicowanie pomiędzy siką i jeleniem szlachetnym jest bardzo małe. Jakkolwiek wśród niektórych grup osobników znaleziono bardzo wysoki współczynnik hybrydyzacji (przekrzyżowania się gatunków) sięgający 43%. Dokładne przyjrzenie się mtDNA pozwoliło stwierdzić, iż było ono owocem łani jelenia szlachetnego i byków jelenia sika. Chociaż pod tym względem nie przebadano wszystkich zwierząt można przypuszczać, że podobny udział jest u pozostałych.
O możliwości krzyżowania się obu gatunków i dawania przez nie płodnego potomstwa, ostrzegano w Szkocji już od lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia, nigdy jednak nie przypuszczano, że może ono aż tak znacznie wzrosnąć. Gdyby tak duży udział genów obcego gatunku potwierdził się w innych populacjach byłby on bardzo znacznym zagrożeniem. Oznacza to, że jeśli proces nie zostanie zatrzymany w przeciągu kilku pokoleń może dojść do wyginięcia czystej populacji jelenia szlachetnego w Szkocji. Zmieniona prze zkrzyzówki populacja może wykazywać inne formy budowy ciała zwierząt jak i ich zachowania.
Krzyżowanie się obcy gatunków z rodzimymi nie jest wyjątkowa sprawą. Od kilku lat w Wielkiej Brytanii toczy się batalia o odłowienie sprowadzonego tam gatunku kaczki sterniczki jamajskiej (Oxyura jamaicensis), która z łatwością krzyżuje się z rodzimą sterniczką białogłową (Oxyura leucocephala). W Polsce podejrzenia takie padły na norkę amerykańska (Mustela vison), która jest jedną z przyczyn wyginięcia naszej rodzimej norki europejskiej (Mustela lutreola). Chociaż późniejsze badania wykazały większe pokrewieństwo norki europejskiej do tchórza (Mustela putorius), nigdy nie obalono teorii krzyżowania się jej z kuzynką za oceanu. Zwłaszcza, że krzyżówki takie uzyskiwano w hodowli.
Źródło:
- University of Edinburgh, 22.01.2009r., Cross breeding causes red alert for wild deer.
- UK Wildlife Blog, 22.01,2009r., Could hybridisation with sika deer cause the loss of the red deer in the UK?.