Zdrowotne aspekty żywności GMO
Lucjan Szponar | 2009-12-24
Żywność modyfikowana genetycznie, to jeden ze znaczących, z punktu widzenia potrzeb zdrowia publicznego obszarów wykorzystania biotechnologii do jej produkcji. Współczesna biotechnologia pozwala na przenoszenie pojedynczych genów z jednego organizmu na drugi wykorzystując metody sztucznego łączenia odcinków DNA, zazwyczaj z wykorzystaniem wyspecjalizowanych enzymów. Powstające na tej drodze genetycznie zmodyfikowane rośliny służą m.in. do produkcji wielu środków spożywczych.
Biotechnologia roślinna wykorzystuje najczęściej do genetycznej modyfikacji organizmów metodę wektorową lub bez wektorową. Nowo powstające na tej drodze rośliny, służą do produkcji żywności o takich cechach jak:
- podwyższona zawartość białka, zmieniony na bardziej korzystny dla zdrowia człowieka skład kwasów tłuszczowych, podwyższona zawartość niektórych witamin:
- podwyższona odporność na szkodliwe owady i ich larwy
- zwiększona odporność na choroby wirusowe, bakteryjne lub wywoływane przez grzyby
- oraz mniej wrażliwych na stres tlenowy, wodny, zasolenie gleby oraz metale ciężkie.
Procesy współczesnej modyfikacji roślin przeprowadzane na materiale genetycznym, budzą wiele społecznych niepokojów. Są one najczęściej wywoływane wskutek podświadomego lęku o naruszanie przez uczonych odwiecznych praw przyrody.
W świadomości przeciętnego, potencjalnego konsumenta żywności modyfikowanej genetycznie, może budzić się obawa, iż tego rodzaju pożywienie, może powodować naruszenie cech, jego własnego genomu, z ujemnymi konsekwencjami dla jego zdrowia. Obawy tego rodzaju wynikają najczęściej z niedostatku wiedzy o mechanizmach przemian ustrojowych, którym poddawane jest pobierane z dietą codzienne pożywienie.
Wydaje się nie budzić wątpliwości, przy obecnym stanie wiedzy, iż makroskładniki diety, takie jak białka, węglowodany i tłuszcze ulegają w układzie pokarmowym rozkładowi do najprostszych składników, jakimi są odpowiednio aminokwasy, kwasy tłuszczowe oraz cukry proste.
Te podstawowe składniki odżywcze pożywienia identyczne, niezależnie od tego czy pochodzą z roślin modyfikowanych genetycznie, czy też żywności konwencjonalnej, są wykorzystywane w większości z ok.100 trylionów komórek organizmu człowieka do wytwarzania energii niezbędnej dla zachowania życia, stałego odtwarzania własnych białek ustrojowych, budowy własnych lipidów oraz charakterystycznych dla człowieka węglowodanów złożonych i glikogenu.
Wyżej wymienionym trzem makroskładnikom towarzyszą witaminy i składniki mineralne, które niezależnie od ich pochodzenia, z żywności modyfikowanej genetycznie, czy też konwencjonalnej, są z punktu widzenia ich i budowy i funkcji w organizmie porównywalne co do budowy. Mogą natomiast różnić się ilościami tych składników w analogicznych wagowo porcjach pożywienia.
Wydaje się, nie budzić dzisiaj wątpliwości, iż potencjalnie możliwe ryzyko zagrożenia zdrowia wskutek niewłaściwego żywienia żywnością konwencjonalną, czy też modyfikowaną genetycznie jest porównywalne.
Coraz więcej natomiast pojawia się przykładów, iż odpowiednio wytwarzane produkty żywnościowe, pochodzące z żywności modyfikowanej genetycznie mogą, w odniesieniu do człowieka w wyższym stopniu sprzyjać zachowaniu zdrowia, aniżeli produkty żywnościowe z upraw konwencjonalnych.
Człowiek od najwcześniejszych okresów swej biologicznej egzystencji, od około trzech milionów lat, był zmuszony spożywać żywność modyfikowaną genetycznie powstającą w procesie zmian ewolucyjnych na ziemi.
Reasumując przedstawioną powyżej część tego tekstu, proces katabolizmu i przyswajania makroskładników diety, niezależnie od tego, czy jest to produkt żywności konwencjonalnej, czy modyfikowanej genetycznie, jest z chemicznego punktu widzenia, podobnie względnie prosty, bowiem opiera się o proces hydrolizy.
Enzymy potrzebne, aby prowadzić reakcję hydrolizy białek, tłuszczów bądź węglowodanów są oczywiście różne dla poszczególnych makroskładników, ale nie zależy to od faktu, czy produkt żywnościowy został wytworzony z roślin z upraw konwencjonalnych, czy modyfikowanych genetycznie.
Bezpieczeństwo dla zdrowia człowieka żywności modyfikowanej genetycznie rozpatrywane w ujęciu holistycznym, obejmuje zbiory danych z następujących obszarów:
- aktualne stosowanie badania i rozwój potencjalnie możliwych zagrożeń wynikających z produkcji żywności z wykorzystaniem współczesnej biotechnologii i ich znaczenie dla zdrowia i rozwoju człowieka,
- ocena ryzyka obecnie istniejących i przyszłych produktów nowoczesnej biotechnologii w odniesieniu do bezpieczeństwa żywności, żywienia człowieka i zdrowia środowiskowego,
- znaczenie nowoczesnej biotechnologii żywności na jej dostępność oraz oddziaływanie na rozwój dalszych badań, praw własności intelektualnej oraz narodowa wydolność dla oceny ryzyka zagrożenia zdrowia oraz zarządzania nim,
- wpływ nowoczesnej biotechnologii żywności na społeczeństwo obywatelskie, z uwzględnieniem aspektów etycznych i społecznych.
Wobec licznych kontrowersji co do korzyści oraz potencjalnie możliwych zagrożeń, w tym dla zdrowia człowieka wynikających z wprowadzania do środowiska GMO, w tym żywności GM, WHO na 53 Światowym Zgromadzeniu Zdrowia podjęła inicjatywę opracowania, w miarę możliwości ujednoliconych podstaw naukowych podejmowania decyzji co do wprowadzania do środowiska GMO, w tym żywności GM do żywienia człowieka.
Tym dokumentem z omawianego obszaru przygotowanym przez WHO do upublicznienia w 2005 r. jest raport w dowolnym tłumaczeniu:
"Współczesna Biotechnologia, zdrowie człowieka i jego rozwój: wyniki oparte na dowodach naukowych."
Jego treść była przedmiotem szerokich, międzynarodowych konsultacji wśród uczonych, przedstawicieli rządów, przedsiębiorców, konsumentów i organizacji pozarządowych z krajów rozwiniętych gospodarczo, jak i krajów mniej ekonomicznie zasobnych.
Produktami żywnościowymi modyfikowanymi genetycznie, które są wprowadzane sukcesywnie na rynek są:
- pomidory *
- różne odmiany modyfikowanej genetycznie kukurydzy, soi, rzepaku i bawełny, **
- różne odmiany papai, ziemniaków, ryżu, dyni i buraków cukrowych. Szacuje się, iż uprawy roślin modyfikowanych genetycznie obejmują ok. 4% powierzchni gruntów rolnych. ***
- nasiona rzepaku i prawdopodobnie soi na rzecz wytwarzania kwasów tłuszczowych wielonienasyconych,omega-3 spotykanych dotąd, głównie w rybach morskiego pochodzenia. ****
W sytuacji, gdy zasoby ryb i innych produktów żywnościowych morskiego pochodzenia, nie są ilościowo w skali globalnej wystarczające jako źródło niezbędnych dla człowieka wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, wzrost ich dostępności, odgrywa niezmiernie istotne ze zdrowotnego punktu widzenia znaczenie.
Ze zdrowotnego punktu widzenia, mogą występować również korzyści pośrednie, takie jak zmniejszanie zużycia substancji chemicznych w rolnictwie, wzrost dochodów farmerów oraz poprawa dostępności żywności, szczególnie w krajach ubogich.
Wykorzystanie GMO dla produkcji żywności, może również nieść potencjalnie możliwe, chociaż dotąd nie wykazane, ryzyko zagrożenia zdrowia człowieka i Jego rozwoju. Wiele genów, stosowanych w modyfikacjach genetycznych żywności nie było stosowanych uprzednio, w żywności powszechnie dostępnej.
Jednym z takich obszarów, są badania na działaniem alergennym tej żywności.
W świetle dotychczasowych badań, na poziomie molekularnym, a więc bardzo precyzyjnym, z punktu widzenia stosowanych metod, nie znaleziono dowodów, aby żywność modyfikowana genetycznie, powodowała częściej odczyny alergiczne, aniżeli żywność konwencjonalna.
Warto zaznaczyć, iż ze względu, m.in. na koszty takich badań nie jest możliwe, aby nowe rodzaje żywności konwencjonalnej były tak dokładnie oceniane przed wejściem na rynek w aspekcie ryzyka zagrożenia dla zdrowia ich składu genetycznego, pod względem bezpieczeństwa dla zdrowia.
W celu uzyskania międzynarodowej zgodności w ocenie żywności GM, zasady tej oceny zostały opracowane przez Kodeks Żywnościowy FAO/WHO oraz Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności /EFSA/. Natomiast dokument dotyczący Bezpieczeństwa Biologicznego Organizmów GMO zawiera ujednolicone wymagania dotyczące bezpieczeństwa organizmów GMO dla środowiska. Wiele krajów, kierując się treścią w/w międzynarodowych dokumentów opracowało dodatkowe regulacje, biorąc pod uwagę ocenę ryzyka, każdego po kolei produktu żywnościowego GMO wchodzącego na rynek. Metodologia oceny ryzyka w tym obszarze jest ciągle doskonalona, zgodnie z zasadami kodeksu żywnościowego, uwzględniając zarówno efekty oczekiwane, jak i skutki niezamierzone takiej żywności w kontekście poprawy dostępności żywności dla konsumentów.
Pomimo wielu badań żywności GMO w różnych krajach, nie wykazano dotąd ze strony tej żywności zagrożeń dla ludzkiego zdrowia.
Jest również faktem, iż pomimo tego, że systemy oceny ryzyka są stosowane od szeregu lat, akceptacja żywności GMO nie jest wystarczająco brana pod uwagę przez konsumentów. Jednym z wyjaśnień takiej sytuacji mogą być niedostatki w zakresie dobrego komunikowania się ze społeczeństwem w tym zakresie.
Wg ekspertów WHO, opublikowanego w 2005 r. w wielu krajach społeczne i etyczne rozważania mogą być przyczyną oporu przed modyfikacjami, które odbywają się z udziałem genów. Konflikty te często odzwierciedlają poważniejsze problemy dotyczące interakcji społeczności ludzkiej i środowiska naturalnego - zagadnień, które powinny być poważnie brane pod uwagę przy wysiłkach na rzecz każdego komunikowania się.
Ponadto, podczas gdy w wielu regionach żywność jest rozważana, jako część historycznej tożsamości i życia społecznego, sceptycyzm wobec żywności GM, nie koniecznie jest powiązany z podejściem tradycyjnym lub brakiem wiedzy o tej nowej technologii.
Badania społecznej percepcji wskazują, iż konsument sceptyczny będzie generalnie uznawał argumenty za i przeciw żywności GM, nie domagając się „zero ryzyka”. Podobnie jak wykazano, że argumenty krytyczne przeciw żywności GM niekoniecznie są powiązane z negatywnym stosunkiem do stosowania biotechnologii jako takiej, co wykazano na przykładzie zastosowania biotechnologii we współczesnej medycynie.
Wydaje się, że uświadomienie społecznych korzyści z wprowadzania biotechnologii stanowi ważny element w procesie akceptacji nowych technologii, w tym również żywności GMO.
Odmienne oceny i niepełne udowadnianie społeczeństwom korzyści z żywności GM powodują dodatkowe trudności natury społeczno ekonomicznej, co do korzystania z tego rodzaju żywności, nawet w sytuacji głodu, co miało miejsce w Południowej Afryce w 2002 r.
Ponadto, wskutek znaczących kontrowersji, co do opinii o korzyściach z organizmów GMO oraz niejednakowego ustawodawstwa w części krajów rozwiniętych gospodarczo, wiele krajów rozwijających się nie może sobie pozwolić, aby zbudować prawo z tego zakresu, które ułatwi im współpracę międzynarodową w wykorzystywaniu organizmów GM.
Na poziomie międzynarodowym istnieje co najmniej 15 powiązanych prawnie instrumentów i niepowiązanych ze sobą kodeksów praktyki regulujących niektóre aspekty GMO oraz rynek tymi produktami.
Podobnie jak w latach poprzednich, również okres 2006-2009 nie jest pozbawiony ożywionych dyskusji dotyczących bezpieczeństwa żywności GMO.
Komisja Europejska stwierdziła, iż ocena ryzyka dla GMO przed ich wprowadzaniem do obrotu wymaga wzmocnienia. Stwierdzono, iż są niezbędne częściowe zmiany w odniesieniu do przeprowadzania przez EFSA oceny ryzyka odnośnie do każdego produktu GMO przed jego wprowadzeniem do obrotu.
Zachęca się kraje członkowskie, aby były bardziej aktywne w stosowaniu procedur oceny ryzyka w odniesieniu do produktów GMO i dostarczaniu do EFSA danych, szczególnie w odniesieniu do oddziaływania długofalowego tych produktów na człowieka, bądź zagrożeń dla bioróżnorodności środowiska.
Komisja Europejska zaprosiła EFSA, aby była wystarczająco szczegółowa w swych ocenach, szczególnie w sytuacji niezgodności naukowych ocen ryzyka, pochodzących z krajów członkowskich odnośnie produktów GMO.
Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy odrzucane są dane naukowe, dotyczące ocenianych produktów.
Komisja oczekuje od EFSA dalszego doskonalenia w zakresie dokonywania tych ocen, szczególnie po ostrej krytyce większości Ministrów Środowiska dokonanej w marcu 2006 r. Ministrowie wyrazili opinię, że oceny dokonywane przez EFSA są przeprowadzane nie wystarczająco sumiennie.
Zmiany proponowane przez Komisarzy Komisji Europejskiej, współodpowiedzialnych za tę część ochrony zdrowia publicznego dotyczą wprowadzenia szerszej, aniżeli dotąd oceny naukowej, ze zwróceniem większej uwagi na potencjalnie możliwe niekorzystne, odległe skutki dla zdrowia i bioróżnorodności środowiska, które mogą być zawarte, jeżeli istotnie występują w dossier produktu proponowanego do wprowadzenia na rynek, przedstawiane przez zainteresowanych. Niezmiernie ważne są również dane naukowe, które mogą być dostępne z innych, wiarygodnych źródeł.
Komisja Europejska zaprasza kraje członkowskie UE do procedury autoryzacji i zwiększenia zaufania do żywności GMO. Kraje częściej powinny aktywnie współuczestniczyć w podejmowaniu decyzji w omawianym obszarze, aniżeli oczekiwać, iż wyłącznie będzie czynić to Komisja.
Biorąc pod uwagę silną opozycję ze strony niektórych krajów do GMO, pozostaje oczekiwać, iż zaistnieje istotny wzrost zaufania.
W 2006 roku Rzecznik Komisarza UE, odpowiedzialnego za tę część działań na rzecz poprawy stanu zdrowia publicznego podtrzymał, iż Komisja nie kwestionuje niezależności, czy tez wysokiej wartości poprzednich opinii EFSA. Podkreślono jednak również, iż potrzeba proponowanej poprawy jest zgodna ze zobowiązaniami UE wobec handlu światowego.
Jest ewidentnym, iż gdy zostaną przedstawione przez kraj członkowski UE poważne pytania naukowe skierowane do EFSA i pozostaną bez wyczerpującej odpowiedzi, Komisja może zawiesić procedurę autoryzacji produktu, celem dokonania dalszych wyjaśnień. Kraje członkowskie UE mogą więc ostatecznie opóźnić autoryzację, aby było możliwe przeprowadzenie dalszych wyczerpujących badań.
W odpowiedzi na zbiór krytycznych uwag ze strony Komisji Europejskiej, EFSA opublikowała swoją opinię o narodowych zakazach wprowadzania GMO.
Wg EFSA dla takich produktów, jak niektóre odmiany kukurydzy oraz niektóre z odmian nasion rzepaku olejowego jest mało prawdopodobne, aby umieszczanie ich na rynku dawało jakiekolwiek niekorzystne efekty dla zdrowia roślin i zwierząt oraz środowiska.
EFSA w oparciu o aktualny stan wiedzy odrzuca takie zarzuty i uważa, iż nie ma podstaw, aby zakazywać ich wprowadzania do poszczególnych krajów, w tym w Polsce ich upraw na poziomie krajowym. Osiem zakazów zostało podniesionych przez kwalifikowaną większość członków UE w czerwcu 2005r.
Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności /EFSA/ z siedzibą w Parmie systematycznie potwierdza, iż produkty GMO, które są pozytywnie opiniowane przez tę instytucję są bezpieczne dla zdrowia.
Produkty żywnościowe GMO o podwyższonej wartości żywieniowej
1. Ryż z podwyższoną zawartością wit. A, zwany też złotym ryżem, posiada wysoką zawartość beta karotenu, który jest prowitaminą wit. A. Jest bezpieczny dla zdrowia. Spełnia niezmiernie ważną rolę w leczeniu i prewencji niedoborów tej witaminy, a w tym zmniejszanie ryzyka niedowidzenia oraz licznym zgonom dzieci w krajach rozwijających się. Jest to z żywieniowego punktu widzenia znacznie lepsze rozwiązanie, aniżeli wzbogacanie żywności w tę witaminę, bądź uzupełnianie diety zawierającymi ją suplementami. Dzienna 300 g porcja takiego ryżu pokrywa zapotrzebowanie na tę witaminę. Stosowane są również podobne techniki GMO podwyższania zawartości beta karotenu w kukurydzy.
2. Ryż może być również wzbogacany na drodze modyfikacji genetycznej w żelazo. Ziarna ryżu z upraw konwencjonalnych, zawierają bardzo niską zawartość żelaza. Nasiona ryżu transgenicznego z zawartością ferrytyny z soi, białkowego nośnika żelaza zawierają dwa razy więcej żelaza, aniżeli ryż z upraw konwencjonalnych. Ryż został zmodyfikowany z wykorzystaniem trzech genów, które podnoszą odkładanie żelaza w jądrach nasion ryżu oraz podnoszą przyswajanie żelaza w przewodzie pokarmowym.
W Polsce około 85% porodów kobiet z rozpoznaną niedokrwistością z niedoboru jest powodowana niedoborem żelaza.
Niedobór żelaza w dietach kobiet w wieku prokreacyjnym w Polsce, wydaje się być przyczyną niedokrwistości występującej, jak można sądzić na podstawie niektórych badań u 40% ciężarnych.
3. Modyfikacje genetyczne mogą również podwyższać zawartość białka w warzywach rynkowych o 35 do 45% ilości tego składnika. Dotychczas warzywa z upraw konwencjonalnych dostarczają mniejszej ilości białka, aniżeli poddawane w innych krajach niż Polska, modyfikacji genetycznej.
4. Modyfikacje genetyczne mogą być również pomocne w usuwaniu alergenów oraz składników roślin o właściwościach antyodżywczych. Bulwy cassawy z upraw konwencjonalnych, typowego produktu spożywczego Afryki tropikalnej, zawierają wysoki poziom cyanidów. Ich spożycie podnosi, niebezpiecznie dla zdrowia, poziom cyanidów we krwi. Zastosowanie technologii modyfikacji genetycznej obniża poziom cyanidów i skraca czas obróbki termicznej tego produktu.
5. Zawartość w ryżu konwencjonalnym białek o właściwościach alergennych obniżono poprzez zmiany szlaku ich biosyntezy.
6. Prowadzone są również prace nad obniżeniem na drodze modyfikacji genetycznej alergenności pszenicy, bez naruszenia właściwości funkcjonalnych jej białek.
7. W poszukiwaniu żywności o korzystnych cechach zdrowotnych przeprowadzono badania na ziemniakach nad podwyższeniem w nich, na drodze modyfikacji genetycznej, zawartości w nich skrobi, co sprawia, iż absorbują one podczas smażenia mniej tłuszczu.
8. W zakresie podwyższenia na drodze modyfikacji genetycznej zawartości substancji o właściwościach antyoksydacyjnych, takich jak likopen i luteina, przeprowadzono badania na pomidorach, podnosząc w nich zawartość tych substancji, podobnie jak w odniesieniu do podwyższenia zawartości izoflawonów w soi. Te roślinne składniki odżywcze są znane ze swych właściwości poprawy zdrowia lub zapobiegania chorobom. Badania w tym obszarze są we wczesnym stadium rozwoju, bowiem nie wszystkie składniki odżywcze dla roślin są korzystne dla człowieka.
9. Poprawianie na drodze modyfikacji genetycznej roślin, tolerancji na czynniki stresu środowiskowego znajdują się również we wczesnym etapie badań. Badania nad poprawą oporności na zasolenie i suszę znajdują się we wczesnym okresie badań. Zasolenie dotyczy ok.20% gruntów rolnych oraz 40% gruntów objętych na świecie nawadnianiem poprzez irygację.
Uzyskiwanie możliwości produkcji płodów rolnych dla potrzeb produkcji żywności na terenach niedoborowych w wodę, bądź glebach zasolonych jest kolejnym nowym wyzwaniem.
Dokonano również szeregu prac dla usprawnienia procesów fotosyntezy w roślinach. Dotyczy to kukurydzy i trzciny cukrowej celem uzyskiwania wyższej o ok. 10% zawartości cukrów.
Kukurydza modyfikowana genetycznie - Bt, zawarta w dietach ciężarnych, może zmniejszać ryzyko zanieczyszczenia tej żywności fumonizynami.
Tym samym może zmniejszać częstość występowania wad cewy nerwowej, na tle niedoboru kwasu foliowego u ciężarnych spożywających kukurydzę zagrożoną zanieczyszczeniem grzybami z grupy Fusarium
Celowym jest podkreślić, iż wiele dodatków do żywności, substancji pomagających w jej przetwarzaniu, suplementy diety, związki chemiczne weterynaryjne, również mogą pochodzić z organizmów GM.
Wiele enzymów uzyskiwanych na drodze modyfikacji genetycznych stosowanych jest jako substancje pomagające w przetwarzaniu żywności i pasz.
Mikroorganizmy genetycznie zmodyfikowane są dozwolone w wielu krajach do produkcji mikroskładników odżywczych, takich jak, witaminy i aminokwasy stosowane do produkcji żywności lub suplementów diety. Jednym z przykładów jest produkcja karotenoidów stosowanych jako substancje dodatkowe, barwniki lub suplementy diety.
Aktualnie brak jest niezbitych dostępnych informacji o możliwych ujemnych skutkach zdrowotnych modyfikacji genetycznych, które mogłyby istotnie zmieniać charakterystykę żywieniową każdej żywności, tak jak ma to miejsce przy żywności wzbogacanej.
Potencjalne skutki dla zdrowia człowieka wynikające z horyzontalnego wykorzystania transgenów
Wykazano, że DNA z żywności GM nie jest całkowicie rozkładany w procesie trawienia. Stwierdzono, iż małe fragmenty DNA z żywności GM są znajdywane w różnych częściach układu pokarmowego. Być może fragmenty GM mogą być absorbowane przez mikroflorę przewodu pokarmowego lub komórki somatyczne ściany jelit. Uzgodniono, iż przy ocenie ryzyka żywności GM należy brać to pod uwagę.
Żywność GM aktualnie dostępna na międzynarodowym rynku, została przed wprowadzeniem oceniona i nie stanowi ona prawdopodobnie ryzyka dla ludzkiego zdrowia, większego, aniżeli żywność konwencjonalna.
Wytyczne dotyczące oceny ryzyka żywności GM opracowane przez Kodeks Żywnościowy są, jak należy sądzić, adekwatne w odniesieniu do żywności obecnej aktualnie na rynku.
Wytyczne opracowane dla oceny zagrożeń środowiskowych z powodu żywności GM zostały rozwinięte w ramach Konwencji Biologicznej Różnorodności.
Potencjalne ryzyko związane z organizmami GMO i żywnością GM powinno być oceniane nadal „case by case” biorąc pod uwagę charakterystykę GMO i żywność GM.
W obszarze potencjalnych zagrożeń wynikających z możliwej kontaminacji zbiorów GM, konsekwencje takich zdarzeń winny być badane dla poszczególnych plonów, a strategie zarządzania ryzykiem winny być rozwijane.
W odniesieniu do żywności GM badanie nadwrażliwości na tę żywność, winno być integralną częścią oceny ryzyka. Oznacza to ogólną analizę białek i ocenę specyficznych właściwości żywności GM w celu wyjaśnienia reakcji nadwrażliwości.
Niezbędne jest również lepsze zrozumienie interakcji żywności z układem odpornościowym, aby wyjaśnić jak i czy żywność konwencjonalna i GM powodują specyficzne problemy zdrowotne oraz jej bezpieczeństwa.
Nowe metodologie dla rozwoju badań nad GMO mogą istotnie zredukować potencjalne ryzyko pochodzące z przypadkowej integracji transgenów stosowanych w obecnych metodach.
Monitoring zdrowia człowieka i bezpieczeństwa dla środowiska wynikający z wprowadzania żywności GM
Wydaje się, iż w przyszłości organizmy modyfikowane genetycznie, będą mogły być szerzej uwalniane do środowiska bez tak ostrych rygorów jak obecnie. Dotyczyć to może również wprowadzania produktów do obrotu z przeznaczeniem jako żywność dla ludzi. W takich sytuacjach należy rozważyć, czy stosować monitoring takiej żywności w celu wczesnego wykrywania nieprzewidzianych skutków rozprzestrzeniania się GMO i ich transgenów, które mogą stanowić zagrożenie bezpieczeństwa żywności. Zdaniem ekspertów Kodeksu Żywnościowego takie postępowanie jest uzasadnione./2003/. W opinii wielu ekspertów taki monitoring winien być obowiązkowy i dotyczyć, głównie tych produktów żywnościowych, w których została zmieniona wartość odżywcza.
Tego rodzaju system nadzoru produktów po wprowadzeniu ich do obrotu winien uwzględniać:
- ocenę potwierdzającą właściwości żywieniowe produktu, stwierdzone w okresie jego akceptacji przed wprowadzeniem do obrotu,
- ocenę długofalową alergenności produktu,
- ocenę potencjalnie możliwych skutków niezamierzonych.
Tego rodzaju nadzór, gdy produkt jest już na rynku jest ściśle związany z charakterystyką ryzyka.
Generalnie potencjalne aspekty bezpieczeństwa powinny być rozwiązywane przez badania przed wprowadzeniem produktu na rynek, bowiem potencjalne możliwości badań po wprowadzeniu produktu do obrotu mogą okazać się ograniczone.
Wnioski
- Brak jest w dostępnym piśmiennictwie badań epidemiologicznych jakości i sposobu żywienia powiązanych z badaniami stanu zdrowia, które wskazywałyby, iż ryzyko wywołania ujemnych skutków zdrowotnych wynikających ze spożycia żywności GM może być potencjalnie wyższe, aniżeli żywności konwencjonalnej.
- Brak jest aktualnie danych pochodzących z udokumentowanych badań epidemiologicznych stanu zdrowia ludności, które wskazywałyby, iż produkty żywnościowe GM dopuszczone do obrotu wywołują w skali populacyjnej ujemne skutki dla zdrowia.
- W okresie ponad 50 ostatnich lat postępy w genetyce i biologii molekularnej umożliwiły rozwój i wprowadzenie do obrotu znacznej liczby organizmów genetycznie zmodyfikowanych z przekroczeniem barier gatunkowych. W artykule tym dotyczy to roślin wykorzystywanych w produkcji żywności.
- Obecnie najczęściej przedmiotem obrotu handlowego, jeśli chodzi o rośliny GMO wykorzystywane w produkcji żywności są soja i kukurydza. W nieodległej przyszłości coraz częściej będzie to dotyczyć prawdopodobnie również nasion rzepaku.
- Żywność GM dostępna w obrocie w krajach UE jest przedmiotem szczegółowych badań i ocen przed jej dopuszczeniem do obrotu, zgodnie z zaleceniami Kodeksu Żywnościowego, „case by case”. Stosowane aktualnie w UE procedury dopuszczania do obrotu żywności GM wykazują wysoki stopień zgodności z procedurami stosowanymi przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności EFSA przed dopuszczeniem żywności i pasz do obrotu w krajach UE.
- Omawiana problematyka żywności modyfikowanej genetycznie, staje się coraz częściej przedmiotem zdrowia publicznego. Jednym z przejawów tego może być fakt powstania w Europie czasopisma naukowego ”Genomie Public Heath” wydawanego w Holandii.
Lucjan Szponar
Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie
Niniejszy referat przygotowano w oparciu o:
* Raport WHO „Modern food biotechnology ,human health and development: an evidence-based study”, 2005
** Uwarunkowania zdrowotne żywności z udziałem surowców modyfikowanych genetycznie autorstwa Szponar L, Stankiewicz –Choroszucha B.w monografii pod red. nauk. Stanisława Zięby WSE Almamer 2009
*** dostępne, wybrane pozycje publikacji do 12 grudnia 2009r. w tym:
Solska L. Rozmowa z prof. Tomaszem Twardowskim z Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN o ekonomicznych aspektach lęku przed żywnością genetycznie modyfikowaną, Polityka s.43-45 z 12 grudnia 2009r.
*** aktualny stan legislacji krajowej i UE.